نقش و نمود زنان در معماری اسلامی
تاریخ انتشار: ۹ اسفند ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۸۴۵۲۵۶
به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، حسن ستاری ساربانقلی (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده هنر و معماری، گروه معماری، تبریز) در مقاله‌ای با عنوان «مقدمه‌ای بر حضور نقش و نمود زنان در معماری اسلامی»، نقش و جایگاه نمادین زنان مسلمان بر ابنیه و اماکن مذهبی سرزمین‌های اسلامی را مورد بررسی قرار داده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در مقدمه این مقاله آمده است: زنان نه تنها بر نوع معماری و آذین بندی اماکن اسلامی همچون مساجد تأثیر گذاشته‌اند؛ بلکه در ایجاد انواع دیگری از اماکن مذهبی همچون امام زاده، حسینیه، مقبره نیز تأثیرگذار بوده و نماد‌های مذهبی به وضوح در این گونه اماکن تبلور یافته است.
ستاری در این پژوهش با اشاره به نقش زنان مسلمان در فرهنگ ایرانی می‌نویسد: زنان مسلمان و شیعه مذهب تاریخ ایران با الهام از آموزه‌های مذهبی و فرهنگی، خود همواره در عرصۀ سیاست و حکومت و فرهنگ تأثیرگذار بوده‌اند.
زنان مسلمان و شیعه مذهب تاریخ ایران با الهام از آموزه‌های مذهبی و فرهنگی، خود همواره در عرصۀ سیاست و حکومت و فرهنگ تأثیرگذار بودهاندنقش سیاسی و فرهنگی این بانوان در زنانی، چون ارجمند بانو (ممتاز محل) همسر شاه جهان، پنجمین پادشاه گورکانی هند؛ گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ بن تیمور گورکانی ایران؛ جان بیگم خاتون، همسر جهانشاه قراقویونلو بسیار شاخص است. تا آنجا که ایشان را از زنان حکومتگر و سیاستگذار تاریخ دورۀ اسلامی نامید.
* زن در فرهنگ ایرانی اسلامی
در این پژوهش نویسنده ابتدا به نقش نمادین زنان در آثار باستانی اشاره کرده و مبتنی بر همین رویکرد می‌نویسد: در فرهنگ ایران زمین، زن نماد مهر و عشق، سازندگی و باروری به شمار می‌رود. کشف صد‌ها تندیسه از حفریات باستان شناسی در شوش، تپه سراب کرمانشاه، تورنگ تپه و سایر نقاط ایران و به دنبال آن پرستش ایزد بانوانی، چون «سپندارند»، «نانایا» و «آناهیتا» در طول تاریخ بیانگر بزرگداشت و ارج گذاری به زن، نیرو‌های سازنده و زندگی بخش او بوده است.
وی در ادامه به این اشاره می‌کند که باور‌های نیکو و مقدس در بستر تاریخ هرگز زادگاه خود را فراموش نمیکنند؛ بلکه همواره بالنده و پیشرو در دل و جان مردم، زنده می‌مانند. گرچه زنانی هم بوده‌اند که چهره تاریخ را سیاه کرده و دامن بشریت را آلوده ساخته‌اند ولی بزرگداشت «شهر بانو» و «نیک بانو» دختران یزدگرد، «سیده خاتون» و صد‌ها زیارتگاه دیگر در سرزمین اسلامی نشانۀ تداوم و احترام به زن در بستر پاک و نورانی تاریخ ایران در طی هزاره‌ها و سده‌ها است. در عالم اسلام، همواره زنان شایسته و متعهدی وجود داشته‌اند که در عرصه‌های فرهنگ و ادب و در جبهه‌های ایثار و تلاش، منشاء آثار و برکات فراوانی بوده‌اند.
* نقش زنان در عرصه معماری
پژوهشگر در ادامه تلاش می‌کند با دسته بندی بین دوران ایران باستان و دوره ایران اسلامی؛ بناها و آثار شاخصی را که با الهام یا برای زنان ساخته شده‌اند را مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.
الف) دورۀ ایران باستان: با گذری اجمالی به پیشینۀ حضور زن در افسانه و تاریخ، در می‌یابیم که همواره زنان در تاریخ پیش از اسلام در موارد بسیار، سهم مؤثری داشته‌اند.
آتوسا: ملکه و بانوی بانوان در دورۀ اولیۀ شاهنشاهی هخامنشی، دختر کورش کبیر و مادر خشایار شای اوّل با موقعیت و مقامی استثنائی، زنی با فراست، با قدرت، کاردان و طی زندگی دراز خود، منشاء اثرات سیاسی و فرهنگی بسیار بوده است. آناهید آذر: از ملکه‌های قدرتمند دوران ساسانی و همسر شاهپور اوّل، به سبب شخصیت استواری که از خود نشان داد، در جای ملکۀ ملکه ها، که ارجمندترین مقام دربار ساسانی بود، نشست. نام این مهین بانوی ایرانی نه تنها در کتیبۀ زرتشت- که مدرک تاریخی است - بلکه در روایات کتبی و شفاهی دیگر نیز آمده و در همه جا به آزرم و احترام از او یاد شده؛ چنانچه گفته شده است، شاهپور اوّل، شهر باستانی «بی شاپور» را که اینک از مکان‌های تاریخی است، به نام و پاسداشت از این ملکه بزرگ برپا کرد.ب) دورۀ ایران اسلامی: در تاریخ و ادب دوره اسلامی ایران، زن به دو صورت فعال و منفعل چهره نموده است. شخصیت‌های فعال آنان هستند که در طول تاریخ پس از اسلام، به صورت زنان تاریخ ساز و حاکم و قهرمان در کنار مردان و گاه فعّال‌تر حضور داشتند که نمونه‌های فراوانی از آنان در تاریخ ایران سرزمین به چشم می‌خورند.
در تاریخ و ادب دوره اسلامی ایران، زن به دو صورت فعّال و منفعل چهره نموده استستاری ساربانقلی در ادامه می‌نویسد: اگرچه مطالعۀ اجمالی تاریخ و فرهنگ ایران نشان می‌دهد که فرهنگ و تاریخ ما همچون بیشتر ملت‌های جهان، سیمائی مردانه دارد و به دلایل خاص سیاسی، دینی، فرهنگی، کمتر فرصتی به زنان داده شده که تلاش‌ها و استعداد‌های خود را آنگونه که باید و شاید، همچون مردان نشان دهند.
امّا در درازنای تاریخ پر فراز و نشیب گذشته ما، همواره شخصیت‌های برجسته‌ای در عرصه‌های گوناگون به ویژه هنر و معماری ظهور کرده اند که جای خالی و کم رنگ جلوه‌های هنری زنان را پر کرده‌اند.
در ادامه این پژوهش آمده است: فاطمه سلطان فراهانی، که می‌دانست هنر در زنان دانشمند نهفته است می‌نویسد: به رغم بی‌عقیدگی عمومی مردان نسبت به زنان و تأکید بر این باور که زنان در مقایسه با مردان کمتر توانسته اند در عرصه ذوق و ادب و دانش و فن خود را نشان بدهند، وجود پاره‌ای تذکره‌های خاص زنان از قبیل خیرات حسان (اثر محمد حسن خان اعتمادالسلطنه) نشان می‌دهد که نتوانسته‌اند به طور کلی، اهمیت عنصر زن را در زمینه ذوق و هنر و اندیشه نادیده بگیرند.
در نهایت اینکه نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که معماران مسلمان، پس از قبول اسلام، مراتب دین باوری خود را در آثار خود آشکار نمودند. آنان از اثر معماری به عنوان وسیله‌ای برای تقرب به خدا بهره جسته و آیات قرآنی را در جهت تزیینات کتیبه‌ای به عنوان پوششی زیبا و پر معنی برگزیدند. در تاریخ معماری اسلامی، عوامل گوناگونی در پدید آوردن بنا‌های مذهبی مؤثر بوده است که در این مقاله به تأثیر زنان در معماری اسلامی پرداخته شد.
به زعم نویسنده هرچند تحریر مطالبی در زمینۀ تأثیر زنان در معماری اسلامی کاری سخت و دشوار است، اما برخی از زنان همانطور که گفته شد، شاهکار‌های خود را در قاب آیینۀ اماکن مذهبی همچون صحن و سرای مساجد و امام زاده، حسینیه، مقبره و... عیان کرده‌اند تا از این طریق به آیینه بندی دل‌های مؤمنان بپردازند و دل‌ها را با دیدن این مکان‌های مذهبی، که تجلی بخش گوشه‌ای از زیبایی‌های خداوند است، صفا بخشند.
این زنان در آراستن و پیراستن این صحن‌ها و سراها، این اماکن را نه در بند یک ساختمان و متکی به مصالح مادی دانسته‌اند، بلکه بقاء متبرکه را از نفس قدسی اولیای الهی آکنده‌اند. بسیاری از جامعه شناسان وقتی در باب جامعه شناسی دینی و مذهبی سخن می‌گویند، به دقت، قداست اشیا را در نظر می‌آورند که این اشیا و مصالح در برکت تقرب به نیکان و پاکان مقدس گشته‌اند.
انتهای پیام/
منبع: آنا
کلیدواژه: زنان مسلمان معماری مسجد گوهرشاد پژوهش خوان تاریخ ایران زنان مسلمان فرهنگ ایران بوده اند
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ana.press دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «آنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۸۴۵۲۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
«دریای پارس» یادگاری برای ایران به بهانه روز خلیج فارس
محمد زکی‌زاده، مستند «دریای پارس» به کارگردانی منوچهر طیاب که در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید شده است؛ موقعیت جغرافیایی، تاریخ تمدن و فرهنگ‌های گوناگون منطقه خلیج فارس و دریای عمان را به تصویر می‌کشد.
در «دریای پارس» موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک خلیج فارس و دریای عمان بر اساس تاریخ تمدن عیلام، اکد، سومر، کلده، آشور، بابل، ایران و فرهنگ‌های گوناگون منطقه، مراکز تمدن‌های کهن ایرانی در کرانه خلیج فارس بررسی می‌شود.
این مستند با نام «خلیج فارس» آغاز می‌شود و با نمایش پی در پی نقشه‌های کهنی که از دیرباز از جغرافی‌دانان غربی و مسلمان مانده‌اند بر اصالت این نام صحه می‌گذارد. سپس سفر خود را از جلگه خوزستان آغاز می‌کند و به گشت و گذاری گسترده در جزیره‌های ایران می‌پردازد.
مراسم عاشورای بوشهر، لنج سازی، معابد پالمیری خارک، فجایعی که اروپاییان، دزدان دریایی انگلیس و ... در این مناطق به بار آورده‌اند، چگونگی باز پس گیری هرمز از پرتغالی‌ها از جمله مواردی است که در این فیلم نمایش داده می‌شود.
سابقه تاریخی جزیره خارک، داستان سفر واسکودوگاما پرتغالی و آمدن آلبر کرک به خلیج فارس و آغاز دوران استعمار تا دوران جنگ جهانی اول، مبارزات مردم جنوب علیه استعمار، موقعیت جزایر قشم، کیش، تنب بزرگ، تنب کوچک دیگر سرفصل‌های این فیلم را تشکیل داده است.
منوچهر طیاب مستندساز، نویسنده و منتقد که یکی از چهره‌های تاثیرگذار دنیای مستند به شمار می‌رود، در سال ۱۳۱۶ در تهران به دنیا آمد. او دانش‌آموخته رشته معماری از دانشگاه فنی وین و تحصیل‌کرده رشته کارگردانی سینما و تلویزیون و طراحی صحنه از دانشکده سینمایی آکادمی دولتی موسیقی و هنر‌های نمایشی وین بود.
او از سال ۱۳۴۲ با ساخت فیلمی درباره سفال‌های قدیمی ایران به مستندسازی روی آورد و نزدیک به ۱۰۰ فیلم ارزشمند میراث فرهنگی و تاریخی را کارگردانی کرده است. طیاب استاد رشته سینما در دانشکده هنر‌های دراماتیک و تلویزیون، سرپرست رشته سینماتوگرافی و عکاسی دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تهران و عضو هیئت داوران یونسکو در جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه لهستان بود و از جمله آثار مستند او می‌توان به «البرز»، «زاگرس گهواره تمدنی کهن»، «نقاشی ایران»، «دروازه ملکوت»، «وانگه روان جهان گله کرد» و ... اشاره کرد.
همچنین همزمان با برگزاری سیزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، ضمن نکوداشت منوچهر طیاب و نمایش آثار منتخب وی، از این پیشکسوت سینمای مستند با اهدای نشان فیروزه حقیقت تقدیر شد. طیاب غیر از مستندسازی و عکاسی به عنوان شاخه‌های اصلی فعالیت خود، در حوزه ایرانشناسی نیز نامی آشناست و در زندگی خود به طور پیوسته برای معرفی ایران با ابزار فیلم و مستند تلاش کرد.
بسیاری از مستندسازان طیاب را به عنوان یک ایرانشناس عاشق می‌شناسند که مسیر صادقانه‌ای را در زندگی پیش گرفته و او به همراه ایرج افشار، خسرو سینایی و منوچهر ستوده را از کسانی عنوان می‌کنند که گویی جهان هستی آنها را به عنوان پیامبران فرهنگ برگزیده است.
از جمله آثار منوچهر طیاب که در جشنواره‌های مختلف مورد تقدیر واقع شده‌اند، می‌توان به فیلم‌های «سفال/ سرامیک» (۱۳۴۲) - برنده دلفان نقره، «ریتم» (۱۳۴۳) - فیلم منتخب یونسکو برای تدریس در مدارس سینمایی- دیپلم افتخار از جشنواره وین، «خوزستان» (۱۳۴۳)، «دزفول/ شوشتر» (۱۳۴۴)، «کران تا کران» (۱۳۴۴)، «قالی» (۱۳۴۵)، «جزیره قشم» (۱۳۴۶)، «سپاهی دانش» (۱۳۴۷)، «مسجد جامع اصفهان» (۱۳۴۸) - دیپلم افتخار جشنواره فیلم برلین، «دریای پارس» (۱۳۴۸)، «ایران سرزمین ادیان» (۱۳۴۹) - دیپلم افتخار جشنواره وین، «سیر خط در ایران» (۱۳۴۹)، «سوی شهر خاموش- دزفول» (۱۳۴۹)، «آبادان» (۱۳۵۰)، «سوزنبان» (۱۳۵۰)، «کاریکاتوریست» (۱۳۵۰)، «جنگ خروس» (۱۳۵۰)، «شب‌های تهران- ۷ قسمت» (۱۳۵۰)، «زن‌ها و حرفه‌ها» (۱۳۵۰)، «خیمه شب‌بازی» (۱۳۵۱)، «تیاتر رو حوضی» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه نقاش امپرسیونیست‌ها» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه جواهرات» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه شیشه و سفال» (۱۳۵۱)، «نمایشگاه نقاشی کودکان» (۱۳۵۲)، «کاخ چهل‌ستون» (۱۳۵۲)، «کاخ هشت‌بهشت» (۱۳۵۲)، «کاخ عالی‌قاپو» (۱۳۵۲)، «مسجد شیخ لطف‌الله» (۱۳۵۳)، «معماری دوران صفوی» (۱۳۵۴) - برنده دلفان طلایی، «معماری دوران سلجوقی» (۱۳۵۴)، «معماری دوران ایلخانی» (۱۳۵۴)، «معماری دوران تیموری» (۱۳۵۴)، «معماری آستان قدس رضوی» (۱۳۵۵)، «اصفهان هندسه‌ای بر مقیاس انسانی» (۱۳۵۵) - دیپلم افتخار جشنواره سینمایی مسکو، «ساخت کاشی معرق» (۱۳۵۵) و «تعمیر نقاشی‌های دیواری» (۱۳۵۵) اشاره کرد.
منوچهر طیاب کارگردان نام‌آشنای سینمای مستند ایران بامداد روز سه‌شنبه ۴ شهریور سال ۱۳۹۹ در سن هشتاد و سه سالگی در بیمارستانی در وین از دنیا رفت.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری سینما و تئاتر
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است